Anayasa Mahkemesi; A. H’nin rızası olmadığı halde gönüllü geri dönüş istek formu imzalatılarak sınır dışı edilme nedeniyle yaşam hakkının, kötü muamele yasağının, bu haklarla bağlantılı olarak etkili başvuru hakkının, idari gözetim altına alınma nedeniyle de kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkin başvurusu ile ilgili karar verdi. Karar, 13 Eylül 2023 tarihli Resmi Gazete ‘de yayınlandı1.
İlgili kararda;
- Matbu bir şekilde düzenlenmiş olan formda başvurucunun Suriye’deki kişisel durumuna ilişkin herhangi bir ayrıntı içermediği, geçici koruma altına alınmasını haklı kılan olası riskin neden artık geçerli olmadığını da açıklamadığı,
- “Gönüllü geri dönüş istek formu” imzalanırken avukat haberdar edilmediği,
- Başvurucunun avukat ile görüşmesinden yalnızca bir gün sonra -ve talimatı ile açıldığı anlaşılan sınır dışı kararının iptali davası ile aynı gün- rızası ile ve bilinçli bir şekilde gönüllü olarak geri döndüğünü söylemek için oldukça güçlü kanıtlar bulunmadığı şeklindeki esas yönünden incelemeleri ile; Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınan yaşam hakkının ve kötü muamele yasağının ihlal edildiğine,
- Başvurucunun gönüllü geri dönüş istek formunu imzaladığı aynı gün ülkeden çıkışının sağlanması nedeniyle 6458 sayılı Kanun’da sınır dışı işlemine karşı öngörülen -ve dava açma süresinde dahi koruma sağlayan- iptal davasının etkinliğine halel getirildiği değerlendirmesi ile Anayasanın 17. maddesinde güvence altına alınan yaşam hakkının ve kötü muamele yasağı ile bağlantılı olarak, Anayasanın 40. maddesinde güvence altına alınan etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine,
Ayrıca yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararlar karşılığında başvurucuya net 50.000 TL manevi tazminat ödenmesine, oy birliği ile karar verildi.
Türkiye’de süregelen ve son dönemde artış gösteren göçmenlerin ve bilhassa “Suriyeli sığınmacıların geri gönderilmesi” hususu devam ederken, Anayasa Mahkemesi’nden söz konusu duruma ilişkin uygulanması gereken ilkeleri açıkça değerlendirdiği önemli bir karar geldi. Mahkeme, “gönüllü geri dönüş istek formu” imzalatılarak Suriye’ye gönderilen göçmenin haklarının ihlal edildiğine karar verdi.
Anayasa Mahkemesi, ilgili hukuki süreçlerde defaatle dile getirilen göçmenin geçici koruma altına alınmasını haklı kılan olası riskin neden artık geçerli olmadığı, avukatlarına ilgili süreçte yeterli ve gerekli bilgilendirme yapılmadığı ve sığınma talebi ile geldiği bir ülkeden bilinçli şekilde gönüllü geri döndüğünün kabulü için güçlü emareler olması gerektiği hususlarına dikkat çekti. Mahkeme bu gerekçeler ile geçici koruma tanınan Suriyeli başvurucunun, rızası olmadığı halde ‘gönüllü geri dönüş istek formu’ imzalatılarak sınır dışı edilmesinde yaşam hakkı ve kötü muamele yasağı ihlalleri buldu. Özetle Geri Gönderme Yasağı ilkesi ihlal edildi.
AİHM’nin de daha önceden vermiş olduğu Geçici Koruma altındaki Suriye vatandaşının Gönüllü Geri Dönüş kisvesi altında olağanüstü gerekçeler gösterilmeden Suriye’ye geri gönderilmesi kapsamındaki ihlal kararlarıyla birlikte işbu karar; geri göndermeme ilkesi çerçevesinde devlet otoritelerinin yapması gereken risk değerlendirmesi kapsamı açısından ve benzer uyuşmazlıklarda diğer yargı mercileri tarafından değerlendirilmesi, temel hak ve özgürlüklerin korunması açısından da oldukça önemli bir karar.
Ne olmuştu?2
Şanlıurfa’da yaşayan ve 2019 yılında bir kavgaya karışan Suriyeli A.H., karşı taraf şikâyetçi olmadığı halde gözaltına alınmış, “kamu düzeni veya güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturduğu” gerekçesiyle sınır dışı edilmesine karar verilmiş ve avukatına haber verilmeden zorla “gönüllü geri dönüş istek formu” imzalatılmıştı. A.H., sınır dışı kararına karşı açılan dava devam ederken de sınır dışı edilmişti.
